Statistika ma’lumotlariga kо‘ra, 2019 yil yanvar-aprel oylarida viloyatning tashqi savdo aylanmasi 510,5 million AQSH dollarini tashkil etgan. О‘tgan yilning shu davriga nisbatan о‘sish 2,4 marta kо‘p. Haqiqatan ham yirik raqam bu. Ammo mahsuldorlik nima hisobiga yuqori bо‘ldi? Bu boshqa masala. Mavjud kо‘rsatkichlarga tayanib, mavzuga kengroq tо‘xtalsak.
Ahamiyatlisi, hududga xorijiy valyuta tushumini ta’minlashi lozim bо‘lgan eksport hajmi deyarli oshmagan. Dastlabki tо‘rt oyda viloyatimizdan xorijiy mamlakatlarga 95,8 million AQSH dollari qiymatidagi tovar va xizmatlar eksport qilingan. О‘z-о‘zidan ma’lum bо‘ladiki, tashqi savdo aylanmasi tarkibida import ulushi salmoqli. Ichki ehtiyoj uchun zarur mahsulotlarni chetdan xarid qilishga 417,7 million AQSH dollari sarflangan. YA’ni, bulturgiga qaraganda 3,8 barobar kо‘p import amalga oshirilgan. Natijada 318,8 million AQSH dollari miqdoridagi salbiy saldo yuzaga kelgan. Albatta, salbiy kо‘rsatkich yaxshi emas, chunki bu viloyatdan chiqib ketgan valyuta miqdori kirib kelgan valyutadan qariyb 4,5 baravar kо‘p ekanligini anglatadi. Biroq ushbu sarmoya iqtisodiyotimizning texnologik rivojiga ishlatilgan bо‘lsa, afsuslanishga hojat yо‘q.
Ta’kidlash joizki, viloyatimizda zamonaviy quvvatlarni ishga tushirishni maqsad qilgan ekanmiz, xorijning yuqori texnologiyalariga murojaat qilishga majburmiz. Ayni omil esa hududning import kо‘lami baland bо‘lishiga turtki bermoqda. Yanvar-aprel oylarida 280 million AQSH dollaridan ziyod mablag‘ faqat shunga ishlatilgani ham fikrimiz tasdig‘i bо‘ladi.
Ushbu davrda import qilingan ayrim tovarlar tahlili ham bu boradagi say-harakatlar behuda emasligini kо‘rsatadi. Masalan, 2 million AQSH dollaridan ortiq mablag‘ sarflab, chetdan 629 dona avtoyukkо‘targich sotib olib kelingan. 89 dona zamonaviy traktor xarid qilishga ham 5 million AQSH dollaridan ziyod valyuta talab qilingan. Paxtachilikda klaster tizimi keng yо‘lga qо‘yilayotgani istiqbolli loyiha tashabbuskorlarini о‘z moddiy-texnik bazasini mustahkamlashga undayapti. Albatta, ushbu qishloq xо‘jaligi texnikasi kelgusida sohada yuqori samaradorlikka erishishga sharoit hozirlaydi.
Shuningdek, mahalliy ishbilarmonlar tomonidan xorijdan 360 bosh naslli qoramol keltirilgani ham foydaga xizmat qiladi. Tarmoqning gо‘sht-sut ishlab chiqarish quvvati ortadi. Yetishtirish qiyin bо‘lgani sabab viloyatimizga ayrim sitrus mevalarni import qilish hamon davom etmoqda. 4 oyda 321 ming AQSH dollari evaziga 680 tonnadan ortiq mahsulot sotib olingani bunga bir misol.
Viloyat statistika boshqarmasi keltirgan tegishli axborotda chet el davlatlarining viloyatimiz tashqi savdo hajmidagi hissasi ham alohida qayd etilgan.
Mazkur davrda viloyatimizga mahsulot import qilishda Janubiy Koreya asosiy yetakchilikni qо‘lga olgan. Ushbu mamlakat tashqi iqtisodiy faoliyati ishtirokchilari hududga 156,5 million AQSH dollari ekvivalentidagi tovar va xizmatlarni yetkazib bergan. Shuningdek, Xitoy (97,9 million AQSH dollari), Yaponiya (26,2 million AQSH dollari) va Germaniya (21,2 million AQSH dollari)ni ham bu boradagi asosiy hamkorlar sifatida sanab о‘tish mumkin.
Eksportni oladigan bо‘lsak, bugun bu jabhada Turkiya (23,7 million AQSH dollari), Eron (13,1 million AQSH dollari) va Xitoy (12,5 million AQSH dollari) mahsulot va xizmatlarimizni sotish uchun eng maqbul bozorlar ekani oydinlashadi. Keyingi о‘rinlarda esa Rossiya, Qozog‘iston va Afg‘oniston singari mamlakatlarni tilga olish mumkin. Geografik joylashuvi bо‘yicha bizdan ancha uzoq о‘lkalar - Yevropa, Sharqiy Osiyo, Afrikaga esa qashqadaryoliklarning kirib borishi hamon qiyin kechayapti.
Viloyatning eksport salohiyati haqida sо‘z borarkan, oxirgi paytda xorijliklarni aynan qaysi mahsulotlarimiz kо‘proq qiziqtirayotgani masalasiga tо‘xtalmaslik mumkin emas. Ahamiyatlisi, eksportimiz tarkibida tovarlar katta ulushga ega - tegishli kо‘rsatkich 98 foizga teng. Shuning asosiy qismi (27,5 foizi) oziq-ovqat, 17,1 foizi kimyoviy mahsulotlar va undan tayyorlangan buyumlar, 10,9 foizi esa energiya manbalari va neft mahsulotlari hissasiga tо‘g‘ri kelmoqda.
Hududiy eksport hajmini qiyosiy tahlil etarkanmiz, bir ijobiy holat e’tiborni tortmay qolmaydi. Eksportga qariyb 9 million AQSH dollari miqdoridagi tо‘qimachilik buyumlari yо‘llangan. Anglashiladiki, hududda qayta ishlash korxonalari kо‘paygani sayin xomashyoni chetga chiqarish keskin kamayib, eksport tarkibida tayyor va yarim tayyor mahsulot ulushi oshib bormoqda.
Tan olish kerak, eksportni rivojlantirishda xizmatlar sohasi imkoniyati ham nihoyatda katta. Dunyoda faqat shuning hisobidan kun kо‘rayotgan mamlakatlar ham yо‘q emas. Gonkong bunga yorqin misol. Lekin biz bu borada maqtana olmaymiz. Negaki bu yil yanvar-aprel oylarida hudud eksporti tarkibida xizmatlar hajmi 2 foizdan oshmagani ham hammasini aytib turibdi. Atigi 1 million 937 ming AQSH dollari qiymatidagi xizmatlar kо‘rsatilgan, xolos. Bunda ham asosiy salmoqqa transport xizmati, qurilish, safarlar va moliyaviy xizmatlar evaziga erishilgan.
Dastlabki 4 oyda aynan nimani eksport qila oldik? Bu ham qiziqish uyg‘otmay qolmaydi. Avval dehqonchilik noz-ne’matlarini kо‘rib boqsak. Ushbu fursatda xorijiy mamlakatlar bizdan 4986 tonna piyoz va sarimsoqpiyoz xarid qilishgan. Natijada 3 million 261 ming AQSH dollari miqdoridagi valyuta kelib tushgan. Shuningdek, о‘tgan yilgi hosildan 721 tonna uzum chet elliklarga yetkazib berilgan. Yangi hosil - karamga ham kо‘p xaridor topilgan. Qiymati 2 million 215 ming AQSH dollarilik 4371 tonna mahsulot tashqi bozorga chiqarilgan. 700 tonnadan kо‘p sabzi, 2 ming tonnaga yaqin boshqa meva va sabzavotlar ham xorijiy mamlakatlar bozorlaridan joy olgan. Bundan tashqari, mahalliy tadbirkorlarimiz qariyb 3,5 million dona tuxumni chetga sotishgan.
Qirg‘iziston (38,6 foiz), Qozog‘iston (16,3 foiz) va Rossiya (14,1 foiz) vohamizda pishib yetilgan sarxil meva-sabzavotlarning asosiy xaridorlari sifatida namoyon bо‘ladi. О‘tgan yilning mos davridan farqli ravishda, joriy yilning tо‘rt oyida kamyob hol kuzatilgan, ya’ni Bolgariya, Kipr, Gruziya, Janubiy Koreya, Polsha, Ruminiya, Pokiston singari о‘lkalarga qishloq xо‘jaligi noz-ne’matlari yetkazib berilgan. Eksport qilingan mahsulot hajmi kamroq bо‘lsa-da, bu bozorlarning ham asta-sekin zabt etilayotgan kishini xursand qiladi.
M.JО‘RAYEV
Qashqadaryogz.uz ma’lumotlari asosida
